Czerwiec już od kilkudziesięciu lat jest miesiącem dumy osób LGBT+ . Do dziś przedstawiciele tej grupy często spotykają się z brakiem zrozumienia lub tolerancji. Jedną z grup, która bywa wielokrotnie dyskryminowana to osoby transpłciowe w spektrum. Tylko budując świadomość społeczną, obalając mity i edukując możemy sprawić, by świat był lepszym miejscem i wypełnić misję Fundacji JiM.

W ostatnich latach pojawia się coraz więcej badań, dotyczących osób transpłciowych, w tym osób w spektrum autyzmu. Ich wyniki pokazują, że wśród osób autystycznych jest zdecydowanie większy (badania wskazują od kilku do nawet ok. 15% ) odsetek osób określających się jako niebinarne i/lub transpłciowe niż u osób neurotypowych.

„Wśród osób w spektrum autyzmu jest dużo więcej osób niż w tzw. ogólnej populacji, które kontestują binarny podział płci, kwestionują płeć przypisaną im przy urodzeniu lub nie chcą się w ogóle określać poprzez kategorie płci.” Ewa Furgał „Uwikłane w płeć. O dysforii i tożsamości płciowej osób w spektrum autyzmu”

Również wśród osób z dysforią płciową od 14% aż do 25% to osoby autystyczne. Dysforię płciową można opisać jako uczucie dyskomfortu wynikające z rozdźwięku pomiędzy tożsamością płciową (czyli tym z jaką płcią lub jej brakiem się identyfikujemy), a płcią przypisaną (nadaną w chwili narodzin, bazującą na fizyczności). Czym innym jest ekspresja płci (ubiór zachowanie, zainteresowania utożsamiane społecznie z daną płcią). Osoby transpłciowe w spektrum autyzmu mogą jeszcze silnej doświadczać dysforii płciowej. Dzieje się to na tyle często, że pojawiają się sugestie, by dysforię płciową uznać za jedno ze zjawisk współwystępujących spektrum.

Czułam się raczej chłopcem niż dziewczynką, ale innym chłopcem niż pozostali. Moja ekspresja płci była tępiona przez rodzinę – przymuszano mnie do zakładania sukienek, nie mogłam bawić się samochodami, byłam zniechęcana do grania w piłkę nożną z kolegami. W szkole podstawowej redagowałam gazetkę szkolną i podpisywałam się męskim pseudonimem. Nie lubiłam swojego imienia, marzyłam o tym, żeby mieć męskie.” Ewa Furgał „Uwikłane w płeć. O dysforii i tożsamości płciowej osób w spektrum autyzmu”

Podobne historie przedstawiali uczestnicy badania, jakie w 2020 roku przeprowadzili: Coleman-Smith, Smith, Milne i Thompson. Badacze przeprowadzili wywiady z 10 osobami transpłciowymi w spektrum. Choć różnili się oni wiekiem, płcią i tożsamością większość wiązały te same doświadczenia. Dominowały z nich – nienawiść do swojego ciała, poczucie, że należy ono do kogoś innego, a także gniew na samego siebie.

„Nigdy nie czułem, że jestem dziewczyną i nigdy… nie chciałem nosić dziewczęcych ubrań ani rzeczy w tym stylu, zawsze postrzegałem siebie jako mężczyznę… [Myślałem], że wszyscy inni są dziwni, ponieważ widzieli mnie jako dziewczynę”. – mówi Sama

„Nieraz go atakowałem… raz, kiedy byłem szczególnie przygnębiony, drapałem się i drapałem. Obdarłem się ze skóry, mama złapała mnie i wysłała do lekarzy”. – przyznaje Rihanna

Dla większości zbawienne staje się określenie własnego „ja” jako osoby transpłciowej. Podobnie jak diagnoza autyzmu jest pierwszym krokiem do lepszego poznania samego siebie – czy swojego dziecka – tak i w tym przypadku, jest to początek drogi. Droga do poznania swojej płci, czy przemiana społeczna wiąże się z wieloma wyzwaniami. To, co osoby transpłciowe zyskują to odpowiedź na najważniejsze i często zadawane od lat pytanie „dlaczego?”. Dlaczego taki jestem/czuję w ten sposób/zachowuję się tak a nie inaczej?

Według badań, choć biologicznie płeć można określić już od 7 tygodnia życia (jeszcze w łonie matki), to świadomość przynależności do konkretnej grupy zaczyna pojawiać się dopiero w drugim roku życia. Dziecko powinno umieć określić tę przynależność najpóźniej do 7 roku życia. Jeśli nie, przychodzi czas na znalezienie i poznanie samego siebie. Droga do ustalenia swojej płci to nie sprint, a bieg długodystansowy. Okresy niepewności, powątpiewania, czy szukania i próbowania są normalne. Każdy z nas, w spektrum lub nie, kto ma wątpliwości może próbować z różnymi formami ekspresji, tak aby czuć się jak najlepiej i zadbać najpełniej o swój dobrostan. Nie ma uniwersalnego podejścia do płci i nie ma sposobu, aby płeć była „niewłaściwa” w stosunku do ubioru czy wyglądu.

Powody odmiennego stosunku do płci osób w spektrum nie są jednoznaczne. Badacze mają na ten temat kilka teorii. Pierwsza z nich mówi o wpływie hormonów (odpowiedzialna ma być nadprodukcja testosteronu w okresie płodowym), kolejna odnosi się do postrzegania tożsamości (wielu autystów inaczej postrzega własną tożsamość, więc i tożsamość płciową), jeszcze inna opiera się na teorii nieznajomości norm społecznych (w jej myśl płeć jest kolejnym zbiorem norm i zachowań społecznych).

Niezależnie od powodów osoby transpłciowe często muszą mierzyć się z dodatkowymi trudnościami jakimi są: uprzedzenia i stereotypy. Często ciężej im uzyskać akceptację społeczną. W przypadku transpłciowych osób w spektrum dodatkowo mówi się o problemie podwójnej dyskryminacji –  znacznie częściej doświadczają agresji, hejtu, przemocy fizycznej i psychicznej, dyskryminacji w zatrudnieniu czy opiece zdrowotnej niż osoby należące tylko do jednej grupy mniejszościowej.

By walczyć z uprzedzeniami i stereotypami potrzebna jest edukacja i wciąż rosnąca świadomość społeczna. Pomocne w tym są m.in. specjalne święta zwracające uwagę na osoby na co dzień często wykluczane. I tak 31 marca obchodzimy Międzynarodowy Dzień Widzialności Osób Transpłciowych, który jest nazywany dniem świętowania odwagi potrzebnej do otwartego i autentycznego życia. Święto w kalendarzu po raz pierwszy znalazło się w 2009 roku za sprawą aktywistki Rachel Crandall z Michigan. Dzień miał być nie tylko potrzebną okazją do budowania świadomości społecznej na temat osób transpłciowych, ale też  wyrazem sprzeciwu wobec wykluczania i braku tolerancji dla tej grupy. W kalendarzu 17 maja przypada Międzynarodowy Dzień Przeciw Homofobii, Transfobii i Bifobii. Święto zostało ustanowione na pamiątkę wydarzeń z maja 1990 roku, kiedy to decyzją Światowej Organizacji Zdrowia homoseksualizm został oficjalnie usunięty z Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób. Z kolei 20 listopada został ustanowiony Dniem Pamięci Osób Transpłciowych. Święto zwraca uwagę na problem przemocy, jakiej doświadczają osoby transpłciowe i poświęcone jest osobom, które padły ofiarą morderstw w wyniku transfobii.

Nie istnieje jeden model bycia transpłciowym, nie można twierdzić, że jest się „bardziej”, „mniej”, w „dobry” lub „zły” sposób. Można jednocześnie czuć się i identyfikować jako chłopiec, ale nosić sukienki. Można też nie pasować do stworzonych ram, czy stereotypowych wzorców i zamiast dać się w nich zaszufladkować mieć płynną tożsamość. Płeć, tak samo jak autyzm, to spektrum. Każda osoba jest indywidualnością i ma prawo decydować o swojej tożsamości. Ma prawo szukać, wątpić, próbować: różnym imion, etykiet, zaimków osobowych czy ubrań, tak by ostatecznie odnaleźć siebie i szczęście.